Жараёнларни Моделлаштириш-BPMN (Кириш)
Бизнес Жараёнлари Модели БЖБ ташаббусининг кўп қисмларида аҳамиятга эга. Умуман, жараёнларни моделлаштиришдан олдин, нега ундай қилишимиз фойдали эканлигини билиб олишимиз керак. Моделлар нега тузилганига қараб ҳар-хил кўринишга эга бўлиши мумкин, уларни тузишга сабаблар эса асосан қуйидагилар: биринчи сабаб, жараённи тушуниб олиш ва шу тушунчани ўша жараён билан кундалик боғлиқ бўлган ходим билан улашиш. Бу қадам, жараёнларни чуқурроқ ўрганиш ва ҳар-хил муаммоларни олдини олиш имконини беради. Иккинчи сабаб, жараёнларни моделлаштириш бу уни анализига, қайта лойиҳаланишига ва автоматлаштирилишига йўл очади.
BPMNга Кириш
100дан ортиқ белгиларни ўз ичига олган ҳолда, BPMN, нисбатан мураккаб тил ҳисобланади. Аммо кўпроқ амалиёт орқали бемалол ўрганиб олиш мумкин. Олдин айтиб ўтганимиздек, жараён Ҳодиса ва Ҳаракатлардан иборат. Ҳодиса бу оний вақтда юз берадиган ишлар бўлса, Ҳаракатлар маълум вақт ичида бажариладиган ишлардир. Ҳаракат ва Ҳодисалар мантиқий боғлиқ бўлиб, уларнинг оралари чизиқлар орқали белгиланади. Демак, BPMNнинг асоси бўлиб хизмат қиладиган уч тушунча бу Ҳаракат, Ҳодиса ва Боғлиқликлардир. Ҳодисалар айланалар ёрдамида, Ҳаракатлар юмалоқ тўртбурчаклар ёрдамида ва боғлиқликлар стрелкалар орқали намоён бўлади.
Мисол: буюртмадан-тўловгача жараёнининг BPMNдаги мисолини юқоридаги расмда кўришимиз мумкин. Бу жараён қачонки буюртма келиб тушганда бошланади (ҳодиса), ва биринчи қилинадиган иш буюртмани тасдиқлаш бўлади (ҳаракат). Кейин эса етказиб бериш учун мижознинг манзили олинади, ва ўша манзилга маҳсулот етказиб берилади. Сўнг инвойс чиқарилади ва унга қараб тўлов қилинади. Охирида буюртма архивланади, ва якуний натижа Якунланган Буюртма бўлади.
Яна бир бор юқоридаги мисолга эътибор қаратсак, унда ҳодисалар икки-хил келган. Буерда, бошланғич ҳодиса оддий чизиқли айлана билан, тугалловчи ҳодиса йўғон чизиқли айлана билан тасвирланмоқда.
Ҳар бир ҳаракат табиийки ўз номига эга бўлади, лекин шу ўринда ҳодисалар ҳам доимий равишда номга эга бўлиши керак. Чунки, мисол учун якунловчи ҳодиса, натижани билдиради. Унга ном қўйилган бўлса уни кўздан кечираётган одам натижа нималигини аниқ била олади.
Ном Бериш
Энди ном бериш масаласига чуқурроқ кирсак, жараёнларга тўғри ном бериш ҳам бир санъат десак муболаға қилмаган бўламиз. Бирма-бир кўриб чиқадиган бўлсак:
Ҳаракатлар — одатда ҳаракат номи асосий бизнес объекти от ва у билан қилинадиган ишни англатувчи феълларнинг кетма-кетлигидан келиб чиқади. Мисол учун, Буюртма Чиқариш, Маҳсулот Етказиб Бериш ва бошқ. (яъни: От + Феъл). Шу структурада ёзилганда ҳам баъзида жараённинг номи узун бўлиб кетиши мумкин, шунинг учун ном беришга алоҳида эътибор бериш керак ва иложи борича беш сўздан кўп бўлган жараён номларидан қочиш керак.
Ҳодисалар — одатда ўтган замон феъли ва отлар кетма кетлигидан келиб чиқади. Мисол учун, Якунланган Буюртма, Етказиб Берилган Маҳсулот. Буерда ўтган замон феъли ишлатилишига сабаб, ҳар сафар жараён шу ерга келганда нимадир якунланиб бўлган бўлиши керак. Айрим ҳолларда ўртага сифат қўшилиши ҳам мумкин. Мисол учун, Якунланган Шошилинч Буюртма. Ҳаракатда ҳам, ҳодисадаҳам биринчи ҳарфи катта билан ёзилади.
Бутун бошли жараёнга ном беришда эса от ва от сўзлар кетма-кетлигидан фойдаланса бўлади. Мисол учун, “Буюртма Бажариш” жараёни. Ёки дефис билан ажратилган асосий жараёнларни англатиб келувчи отлар ҳам ном бўлиши мумкин, мисол, буюртмадан-тўловгача.
